پروژسترون یکی از هورمون‌هایی است که به صورت طبیعی در بدن هر دو جنس زن و مرد ترشح می‌گردد. میزان این هورمون در طول زندگی افراد تقریبا یکسان است، به جز در مرحله لوتئال چرخه قاعدگی زنان و همچنین دوران بارداری که سطح آن افزایش می‌یابد. در سه ماهه نخست حاملگی، پروژسترون نقش بسیار مهمی در آماده‌سازی رحم برای جایگزینی و تغذیه جنین ایفا می‌کند. در این مقاله همراه با متخصصین کلینیک ناباروری رستاک به برررسی این موضوع می پردازیم. این هورمون سبب گشادی رگ‌های خونی رحم برای تأمین نیازهای جنین می‌شود. عملکردهای دیگر پروژسترون شامل تقویت دیواره رحم، رشد سینه ها و جلوگیری از ترشح شیر قبل از زایمان است.
آمپول پروژسترون حاوی هورمون پروژسترون است و عمدتاً برای زنانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که دچار آمنوره یا عدم قاعدگی هستند. آمنوره ثانویه به معنای قطع خونریزی ماهانه در یک زن بالغ است. کمبود پروژسترون می‌تواند یکی از عوامل بروز این مشکل باشد. در چنین مواردی، تزریق آمپول پروژسترون قادر است این اختلال را برطرف نموده و قاعدگی را آغاز کند. این آمپول همچنین در هورمون درمانی، پیشگیری از بارداری و سایر کاربردها مورد استفاده قرار می‌گیرد. دلایل اصلی تجویز آمپول پروژسترون عبارتند از: درمان خونریزی‌های رحمی ناشی از عدم تعادل هورمونی و تأخیر در شروع قاعدگی در زنان.
نقش پروژسترون در بارداری
پروژسترون یکی از هورمون‌های جنسی مهم در بانوان است که توسط جسم زرد، غدد فوق کلیوی و جفت ترشح می‌گردد. این هورمون نقش حیاتی در سلامت زنان و دوران بارداری ایفا می‌نماید، به گونه‌ای که کمبود جزئی آن می‌تواند تغییرات شدیدی در بدن ایجاد کند. در طول بارداری، پروژسترون با افزایش ضخامت آستر رحم و جلوگیری از انقباضات رحمی، از جنین محافظت می‌نماید. در این مقاله، به بررسی نقش پروژسترون پیش از بارداری و در دوران حاملگی می‌پردازیم و توضیح خواهیم داد که کاهش این هورمون در بدن چه عواقبی در پی دارد و راه‌کارهای درمانی برای این مشکل چیست.
پیش از بارداری
تخمک‌گذاری در میانه چرخه قاعدگی رخ می‌دهد و پس از آن، جسم زرد شکل گرفته و آغاز به ترشح پروژسترون می‌نماید. تولید پروژسترون توسط جسم زرد موقتی است که در صورت وقوع بارداری، به حمایت از شروع حاملگی کمک می‌کند. اگر در آن سیکل، تخمک بارور نشود، جسم زرد تحلیل رفته و سطح پروژسترون کاهش می‌یابد.
کاهش میزان پروژسترون به معنای جدا شدن آستر رحم و آغاز قاعدگی است. سطح پایین این هورمون می‌تواند موجب نامنظمی عادت ماهانه، دشواری در حفظ بارداری و تاثیر بر سلامت کلی فرد گردد. پروژسترون قادر است در زمان تلاش برای بارداری، رحم را برای دوران حاملگی آماده سازد و باعث شود تخمدان‌ها پس از تخمک‌گذاری، شروع به تولید پروژسترون مورد نیاز رحم نمایند. این هورمون سبب افزایش ضخامت اندومتر می‌شود که این امر، محیط حمایتی درون رحم را برای ورود سلول تخم فراهم می‌آورد.
طول بارداری
پروژسترون نقش بسیار حیاتی در حمایت از بارداری ایفا می‌نماید، زیرا موجب افزایش ضخامت پوشش داخلی رحم شده و از زایمان زودرس و سقط جنین پیشگیری می‌کند. در طول دوران حاملگی، سطح این هورمون همچنان روند افزایشی دارد. غلظت بالای پروژسترون از تخمک‌گذاری بدن مادر در این دوره جلوگیری می‌کند. در واقع پس از لانه‌گزینی موفق جنین، پروژسترون محیط حمایتی برای رشد جنین فراهم می‌آورد.
این هورمون همچنین انقباضات رحمی را سرکوب می‌نماید که به مادر در پیشگیری از زایمان زودهنگام کمک می‌کند. در نهایت، پروژسترون به آماده‌سازی سینه ها برای شیردهی پس از زایمان یاری می‌رساند. از هفته 8 تا 10 بارداری به بعد، جفت بیش از تخمدان‌ها به تولید پروژسترون می‌پردازد و به این ترتیب، میزان تولید این هورمون به طرز قابل ملاحظه‌ای افزایش می‌یابد.
چنانچه سطح پروژسترون در دوره بارداری به حد کافی افزایش نیابد، ممکن است با مشکلاتی نظیر لکه‌بینی، زایمان زودرس، سقط جنین و یا حاملگی نابجا روبرو شوید. از آنجایی که پروژسترون در حفظ مراحل ابتدایی حاملگی و نگهداری پوشش داخلی رحم جهت رشد جنین نقش بسیار مهمی دارد، کمبود این هورمون می‌تواند با سقط‌های مکرر مرتبط باشد. درمان با پروژسترون در سه ماهه نخست بارداری، احتمالاً خطر سقط را کاهش می‌دهد. پزشک معالج ممکن است برای افزایش غلظت پروژسترون در طول حاملگی و پیشگیری از سقط، این هورمون را برای شما تجویز نماید.
علائم نشان دهنده کمبود هورمون پروژسترون در بدن
بدن انسان به گونه‌ای هوشمندانه طراحی شده است که در صورت بروز اختلال، علائمی را نشان می‌دهد. پروژسترون از هورمون‌های ضروری بدن است و کمبود آن می‌تواند منجر به بروز بیماری‌های متعدد شود. اگر بدن نیاز به افزایش سطح پروژسترون داشته باشد، یکی از این نشانه‌ها را تجربه خواهد کرد:
- بی‌نظمی در چرخه قاعدگی و خونریزی غیرقابل پیش‌بینی
- طولانی شدن دوره قاعدگی و خونریزی شدیدتر
- تشدید سندرم پیش از قاعدگی (پی‌ام‌اس) همراه با نوسانات خلقی، افسردگی، حساسیت سینه و موارد مشابه. کاهش پروژسترون باعث می‌شود علائم این سندرم شدیدتر شده و دوران قاعدگی دشوارتری را رقم بزند.
- اختلال در خواب یا افزایش بیش از حد اضطراب می‌تواند ناشی از کمبود پروژسترون باشد.
- سردردها یا میگرن‌های مکرر ممکن است به دلیل کمبود پروژسترون رخ دهند.
- پروژسترون نقش مهمی در بارداری و حفظ جنین دارد؛ بنابراین کمبود این هورمون در زنان می‌تواند باعث مشکلات بارداری و دشواری در حفظ جنین گردد.
پروژسترون تزریقی: روش کلاسیک اما پرچالش
پروژسترون تزریقی یا همان پروژسترون روغنی، یک محلول بر پایه چربی است که قدیمی‌ترین شیوه تجویز این هورمون به شمار می‌رود. این روش نیازمند تزریق روزانه درون عضله باسن با استفاده از سوزن‌های ضخیم و بلند برای نفوذ به زیر پوست و چربی است. این امر فرآیند را برای بیمار دشوار می‌سازد و ممکن است تزریق همراه با درد باشد. همچنین واکنش‌های پوستی در محل تزریق، از عوارض شایع این روش محسوب می‌شوند.
تجویز پروژسترون بخش مهمی از درمان نازایی است، زیرا به حفظ بارداری و جایگزینی سلول تخم کمک می‌کند. پزشکان معمولاً ترجیح خاصی برای نوع پروژسترون تجویزی دارند که بر اساس تجربیات آنها در استفاده از روش‌های مختلف است. با این حال، راحتی بیمار و نیازهای وی نیز در انتخاب روش تجویز نقش مهمی ایفا می‌کنند. بنابراین تصمیم‌گیری در مورد نحوه مکمل‌دهی پروژسترون باید با مشورت پزشک صورت گیرد.
مدت زمان تاثیر آمپول پروژسترون برای پریود شدن
پروژسترون جزو گروه داروهای موسوم به پروژستین‌ها قرار می‌گیرد. تزریق این دارو هم برای زنانی که دچار تأخیر قاعدگی هستند و هم برای خانم‌هایی که به علت اختلال در هورمون‌ها، خونریزی نابهنجار دارند، صورت می‌پذیرد. بر اساس تجویز پزشک معالج، تزریق پروژسترون ممکن است به صورت تک دارویی یا همراه با سایر داروها انجام شود تا اثربخشی بیشتری داشته باشد. مقدار دوز مصرفی آمپول پروژسترون برای درمان خونریزی‌های رحمی، معمولاً روزانه 5 تا 10 میلی‌گرم است. انتظار می‌رود که طی مدت 6 روز، خونریزی متوقف گردد.
هورمون پروژسترون نقش حیاتی در تنظیم چرخه‌های قاعدگی منظم ایفا می‌کند. در مواردی که بدن زن به میزان کافی این هورمون را تولید نمی‌کند، پزشک معالج ممکن است تزریق پروژسترون را برای جبران کمبود آن تجویز نماید. عدم تولید پروژسترون مناسب می‌تواند موجب بروز اختلالات و نابسامانی‌های قاعدگی گردد. تزریق پروژسترون قادر است میزان لازم این هورمون را در طول یک سیکل عادت ماهیانه طبیعی برای فرد فراهم آورد.
فاصله زمانی بین تزریق آمپول پروژسترون و شروع خونریزی ماهانه حدود دو هفته است. حداکثر پس از گذشت 10 تا 14 روز از زمان تزریق، قاعدگی باید آغاز شود. اگر این بازه زمانی سپری گردید اما هنوز علائم پریود مشاهده نشد، ضروری است که فرد به پزشک معالج مراجعه نماید. بنابراین، مدت تأثیرگذاری آمپول پروژسترون در راستای القای خونریزی عادت ماهیانه، در محدوده دو هفته قرار دارد.
عوارض استفاده از آمپول پروژسترون
استفاده از آمپول پروژسترون معمولا بی‌خطر است، اما در برخی موارد نادر ممکن است عوارض جانبی جدی را به همراه داشته باشد. در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر، لازم است فوراً به پزشک مراجعه و وی را مطلع نمود:
- واکنش‌های آلرژیک نظیر بثورات، خارش، تورم دهان/گلو و مشکلات تنفسی
- نشانه‌های مسائل کبدی مانند ادرار تیره، خستگی، درد شکم، مدفوع روشن، زردی
- اختلالات عصبی همچون ضعف در اندام‌ها، اشکال در گفتار/تفکر، بی‌تعادلی، افتادگی صورت، تاری دید
- سرگیجه شدید یا از هوش رفتن
- مشکلات بینایی و برآمدگی چشم
- هرگونه تغییر در سینه ها از جمله ترشح از نوک سینه
- خارش یا ترشحات واژینال
- خونریزی غیرطبیعی از مهبل
- تکرر ادرار یا درد هنگام دفع
- تشنج
- گرگرفتگی
- تپش قلب نامنظم یا سریع
- درد قفسه سینه
سایر عوارض احتمالی شامل مشکلات گوارشی، حساسیت سینه ها، کاهش میل جنسی، ریزش مو، اختلالات خواب می‌باشند.
هشدارهای مهم در استفاده از آمپول پروژسترون
- تا زمانی که اثرات کامل این دارو را مشاهده نکرده‌اید، از انجام فعالیت‌هایی که نیازمند هوشیاری و تمرکز بالایی هستند مانند رانندگی خودداری کنید.
- در صورت حساسیت به هر یک از اجزای آجیل، پزشک خود را مطلع سازید.
- مصرف این دارو احتمال بالا رفتن میزان گلوکز خون را دارد. از این رو، چنانچه به بیماری قند خون دچار می‌باشید، پیش از استفاده، با دکتر خود مشورت کنید.
- سابقه لخته شدن خون را به اطلاع پزشک برسانید، زیرا در موارد نادر، تزریق پروژسترون می‌تواند باعث ایجاد لخته خون و در نتیجه افزایش خطر حمله قلبی شود.
- در صورتی که سن شما بالاتر از 65 سال است، با احتیاط بیشتری از این آمپول استفاده کنید، چرا که احتمال بروز عوارض جانبی در سنین بالاتر افزایش می‌یابد.
- اگر باردار هستید، قصد بارداری دارید یا در دوران شیردهی قرار دارید، حتماً با پزشک معالج خود مشورت نمایید.
- در طول مصرف این دارو، از مصرف الکل، ماری‌جوانا و سیگار کشیدن باید به شدت پرهیز کنید تا خطر ابتلا به سکته قلبی و سایر عوارض کاهش یابد.
علائم حاملگی بعد از آمپول پروژسترون
پس از تزریق آمپول پروژسترون، بدن شما شروع به تولید این هورمون می‌کند که می‌تواند باعث بروز برخی علائم شبیه به حاملگی شود. این علائم شامل تهوع، استفراغ، حساسیت در سینه ها، خستگی و تغییرات خلق و خو می‌باشند. با این حال، این نشانه‌ها لزوماً به معنای بارداری نیست، بلکه ناشی از افزایش سطح پروژسترون در بدن است. در برخی موارد، این علائم می‌توانند به اندازه‌ای شدید باشند که فرد تصور می‌کند حامله شده است.
اگر پس از تزریق آمپول پروژسترون، علائم حاملگی مانند عدم قاعدگی، تهوع صبحگاهی و افزایش حساسیت سینه ها را تجربه کردید، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید. پزشک می‌تواند با انجام آزمایش خون و سونوگرافی، وضعیت بارداری شما را تأیید یا رد کند. گاهی اوقات، علائم حاملگی ناشی از تزریق پروژسترون موقتی هستند و پس از مدتی برطرف می‌شوند. در هر صورت، مشورت با پزشک برای درک بهتر وضعیت بدن و اطمینان از سلامتی ضروری است.
آمپول پروژسترون و خطر سقط جنین
مصرف آمپول پروژسترون نه تنها باعث سقط جنین نمی‌شود، بلکه در واقع به حفظ بارداری کمک می‌کند. سقط خودبخودی جنین پدیده‌ای رایج است که در حدود یک سوم از بارداری‌های تشخیص داده شده رخ می‌دهد. این میزان برای زنان بالای 40 سال به 40 درصد افزایش می‌یابد. اغلب سقط‌ها قبل از تشخیص بارداری اتفاق می‌افتند و در بیشتر مواقع، نه پزشک و نه مادر نمی‌توانند از آن جلوگیری کنند. دلایل متعددی از جمله استرس، رژیم غذایی یا قرارگیری در معرض عوامل خطرناک می‌تواند منجر به سقط شود.
خبر خوب این است که یک سقط، لزوماً به معنای سقط در بارداری‌های بعدی نیست. حتی بعد از دو سقط متوالی، احتمال سقط مجدد تنها اندکی بالاتر از زنانی است که سقط نداشته‌اند. پس از سه سقط پی‌درپی، خطر سقط در بارداری آینده از میانگین بالاتر است، اما همچنان احتمال بارداری موفق زیاد است. در گذشته، به زنانی که سه بار سقط متوالی داشتند، پروژسترون تجویز می‌شد تا خطر سقط در بارداری بعدی کاهش یابد.
پروژسترون، رحم را برای لانه‌گزینی جنین آماده می‌کند و به بارداری سالم کمک می‌کند. این هورمون در مراحل اولیه بارداری، رحم را برای پذیرش جنین بارور آماده می‌سازد و اطمینان می‌دهد که رحم رگ‌های خونی کافی برای تغذیه و رشد جنین دارد. پروژسترون تا هفته دهم بارداری و تشکیل جفت، نقش مهمی ایفا می‌کند. پس از آن، جفت مسئولیت تأمین خون را بر عهده می‌گیرد.
عوامل تعیین کننده قیمت آمپول پروژسترون
قیمت آمپول پروژسترون توسط عوامل گوناگونی تعیین می‌شود. یکی از مهمترین این عوامل، هزینه‌های مرتبط با تولید است. این شامل قیمت مواد اولیه، فرآیندهای ساخت، نیروی کار و سایر هزینه‌های عملیاتی مرتبط می‌شود. شرکت‌های داروسازی باید این هزینه‌ها را در نظر بگیرند تا سودآوری معقولی از محصول نهایی حاصل شود. علاوه بر این، هزینه‌های مربوط به تحقیق و توسعه برای ابداع داروهای جدید یا بهبود داروهای موجود نیز بر قیمت تمام شده دارو تأثیرگذار است.
عوامل دیگری مانند مقررات قانونی و تنظیم کننده نیز می‌توانند بر قیمت آمپول پروژسترون اثرگذار باشند. برخی کشورها سیاست‌های خاصی برای قیمت‌گذاری داروها اعمال می‌کنند که می‌تواند منجر به افزایش یا کاهش قیمت شود. هزینه‌های حمل و نقل، توزیع و فروش نیز در قیمت نهایی محصول لحاظ می‌شوند. در نهایت، میزان تقاضای بازار و رقابت با سایر محصولات مشابه نیز از جمله عواملی هستند که می‌توانند بر قیمت آمپول پروژسترون تأثیر بگذارند.
