ناباروری به شرایطی گفته میشود که در آن فردی که از نظر جنسی فعال است توانایی تولید مثل نداشته باشد. زوجینی که روابط جنسی منظم داشته و از روش‌های پیشگیری استفاده نمی‌کنند اما پس از گذشت یک سال همچنان صاحب فرزند نمی‌شوند با معضل ناباروری روبرو هستند. به طور تقریبی از هر 7 زوج یکی از آنها نابارور است و در نیمی از این زوجین نیز مشکل ناباروری مردان وجود دارد. ناباروری مردان می‌تواند ناشی از تولید کم اسپرم، عملکرد غیر طبیعی آن یا انسداد اندام تناسلی باشد که مانع از عبور اسپرم میشود. در ضمن برخی از بیماری‌ها، جراحات و غیره نیز در مشکل ناباروری مردان نقش دارند که در ادامه این دلایل را مورد بررسی دقیق قرار می‌دهیم.
علائم و نشانه‌های ناباروری در مردان چیست؟
در اکثر موارد تنها نشانه آن ناتوانی در تولید مثل است اما گاهی با توجه به علت آن ممکن است علائم دیگری نیز یافت شود برای مثال:
- مشکلاتی که مربوط به عملکرد جنسی فرد هستند مانند کاهش میل جنسی، اختلال نعوظ و یا اختلال در انزال
- درد، تورم یا احساس توده در ناحیه بیضه
- مشکلات ادراری اعم از عفونت ادراری مکرر، ناتوانی در ادرار کردن، سوزش ادرار و تکرر ادرار
- ژنیکوماستی (رشد غیر طبیعی سینه‌ها که به علت اختلالات هورمونی مربوط هستند)
- کاهش موی صورت یا بدن
- نشانه‌های اختصاصی دیگری که در ادامه سایر اختلالات هورمونی و ناهنجاری‌های ژنتیکی وجود دارند
علل ناباروری مردان چیست؟
- مشکلات مربوط به اسپرم شامل اسپرم بد شکل و یا اسپرمی که توانایی حرکت ندارد
- تعداد محدود اسپرم یا اولیگواسپرمی
- مایع منی فاقد اسپرم یا همان آزواسپرمی
- اختلالات ژنتیکی مثل سندرم کلاین فلتر و بیماری دیستروفی میوتونی
- بعضی از بیماری‌های سیستمیک دیگر مثل دیابت
- برخی از بیماری‌های خود ایمنی که باعث آسیب رساندن به اسپرم میشود
- فیبروز کیستیک
- عفونت‌‌ها شامل اپیدیدیمیت (التهاب مجاری ذخیره اسپرم یا اپیدیدیم)
- اورکیت (التهاب بیضه‌ها)
- بیماری‌های منتقله از راه رابطه جنسی مثل سوزاک یا HIV
- تورم ورید‌های سیستم خونرسانی بیضه یا همان واریکوسل
- درمان‌های مربوط به سرطان مثل پرتو درمانی و شیمی درمانی
- آسیب در اثر ضربه به بیضه‌ها
- اختلالات هورمونی مرتبط با غده هیپوتالاموس، غده هیپوفیز، تیروئید، فوق کلیه و یا بیضه‌ها
- درگیری سرطانی بافت بیضه
- جراحی‌های قبلی روی دستگاه تولید مثل مانند بستن لوله‌ها یا وازکتومی
- جراحی خارج سازی بیضه و جراحی پروستات
- مصرف برخی داروها به خصوص استروئیدهای آنابولیک
کدام عوامل ریسک ناباروری در مردان را بالا می‌برد؟
- اضافه وزن (شاخص توده بدنی بیشتر از 25)
- سن بالای 40 سال
- قرار گرفتن در معرض اشعه
- قرار گرفتن در معرض سموم محیطی و یا فلزات سنگین مثل سرب و جیوه
- سیگار و قلیان کشیدن
- مصرف الکل
- مصرف برخی از داروها مانند فلوتامید، اسپیرونولاکتون، بیکالوتامید
- قرار گرفتن اندام تناسلی در معرض دمای بالا برای مدت طولانی مثل سونا و جکوزی (استفاده از ویلچر برای مدت طولانی می‌تواند باعث بالا رفتن دمای بیضه شود)
- سابقه داشتن بیضه نزول نکرده
- سابقه داشتن واریکوسل
- مصرف تستوسترون برای درمان کمبود آن
- بلوغ دیررس یا زودرس
- ابتلا به عفونت در حال یا گذشته
چه غذاهایی ممکن است روی ناباروری مردان تاثیر گذار باشد؟
مطالعات گوناگون نشان داده‌اند که برخی از غذاها اثر مخرب روی باروری مردان دارند مثل:
- گوشت‌‌های فراوری شده مثل سوسیس و کالباس
- سویا
- تن ماهی
- نوشابه و یا سایر موادی که مقدار زیادی شکر دارند
- الکل
- کافئین
در مقابل مصرف برخی مواد می‌توانند کمک کننده باشند مانند:
- میوه‌جات و سبزیجات تازه
- میوه خشک
- شیر کم چرب
ناباروری در مردان چگونه تشخیص داده میشود؟
با توجه به اینکه در بسیاری از موارد ناباروری علت چندگانه دارد باید حتما هر دو نفر(زن و مرد) به پزشک مراجعه کرده و تحت بررسی قرار گیرند و به عنوان مثال بهتر است که مرد از لحاظ بیماریهایی مانند: واریکوسل و … بررسی شود. تحقیق های ناباروری شامل اخذ شرح حال، معاینه فیزیکی و همچنین انجام تعدادی تست است.
سابقه پزشکی نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد که شامل سوالاتی درباره سابقه بیماری‌ها، مشکلات بهداشتی و سایر مواردی است که می‌توانند بر روی باروری تاثیرگذار باشند مانند:
- چه مدت است که برای بچه‌دار شدن تلاش میکنید؟
- آیا همسر شما سابقه بارداری دارد؟
- آیا سابقه عفونت‌های منتقله از راه جنسی را دارید؟
- آیا از روش‌های پیشگیری از بارداری استفاده میکنید؟ اگر بله چه نوعی و چه زمانی؟
- آیا سیگار الکل و مواد مخدر مصرف میکنید؟
- آیا داروی خاصی مصرف میکنید؟
و معاینه فیزکی شامل معاینه ناحیه تناسلی و سایر نقاطی است که امکان دارد به صلاحدید پزشک، مرتبط با مشکل ناباروری باشد.
چه آزمایشاتی برای تشخیص ناباروری مردان باید انجام داد؟
سونوگرافی اسکروتال برای تشخیص ناباروری مردان
یکی از اصلی‌ترین آزمایشات مربوط به ناباروری آقایان آنالیز نمونه مایع منی آنها است. نمونه مایع منی در ظرف‌های مخصوصی جمع‌آوری شده و سپس تحت بررسی قرار می‌گیرد تا از نظر حجم مایع منی، تعداد اسپرم موجود، حرکت اسپرم‌ها، شکل اسپرم، عفونت و دیگر موارد لازم بررسی شود.مراجعه به یک مرکز معتبر در زمینه باروری مردان کمک زیادی به پروسه باروری شما می کند، ما در مرکز ناباروری رستاک خدمات اركيوپكسي ، فریز اسپرم، اندرولوژی ودیگر خدمات مرتبط را به شکل تخصصی، در حوزه باروری مردان ارائه می دهیم.
به طور معمول چنانچه آنالیز نمونه مایع منی به طور کامل طبیعی باشد همسر بیمار قبل از انجام آزمایشات ، ناباروری مردانه دیگر تحت بررسی بیشتر قرار می‌گیرد ، دلایل ناباروری زنان نیز مختلف است که به روشهایی مانند: سونوگرافی و دیگر تست های آزمایشگاهی تخصصی دیگر قابل تشخیص است.در ادامه متن، سایر آزمایشات مهم در حوزه ناباروری مردان را بررسی میکنیم و وضعیت باروری مردان را توضیح می‌دهیم.
تست فروکتوز
فروکتوز انرژی لازم برای حرکت اسپرم را فراهم می‌کند، قدرت باروری اسپرم باید قابل قبول باشد. آزمایش فروکتوز برای تشخیص ناباروری مردان است به خصوص در مردانی که مبتلا به آزواسپرمی(نبود اسپرم در مایع منی) و یا هیپواسپرمی(حجم پایین اسپرم در مایع منی) هستند. برای تشخیص آزواسپرمی از روش میکروتسه و تسه استفاده میشود.
تست پس از انزال ادرار
وجود اسپرم در ادرار می‌تواند نشان دهنده این باشد که هنگام انزال اسپرم به جای حرکت به سمت مجرای ادراری و خروج از بدن به مثانه بازمی‌گردد و در واقع این تست برای بررسی حضور اسپرم در ادرار انجام میشود.
سونوگرافی اسکروتال
برای بررسی محتوای اسکروتوم یا کیسه بیضه از این روش استفاده میشود تا مشکلاتی نظیر واریکوسل و سایر اختلالات ساختاری و عروقی مربوط به بیضه و ساختارهای مجاور آن مشخص شود.
سونوگرافی ترانس رکتال
برای بررسی مشکلات ساختاری پروستات نظیر افزایش سایز از این روش می‌توان بهره برد.
آزمایشات هورمونی
غده‌های هیپوفیز، هیپوتالاموس و بیضه‌ها نقش مهمی در رشد جنسی، تولید و بلوغ اسپرم‌ها از طریق تولید و تنظیم هورمون‌های مختلف ایفا می‌کنند. آزمایش خون می‌تواند میزان تستوسترون و سایر هورمون‌های موثر در باروری را نشان دهد.
آزمایشات ژنتیکی
ممکن است به علت اختلالات ژنتیکی مشکلاتی در فرایند تولید و بلوغ اسپرم‌ها و یا هورمون‌های مرتبط با عملکرد جنسی وجود داشته باشد. آزمایشات ژنتیکی که از طریق آزمایش خون و یا روش‌های دیگر انجام می‌شوند، می‌توانند در تشخیص سندرم‌های مادرزادی و یا سایر اختلالات ارثی موثر باشند.
آزمایشات تخصصی عملکرد اسپرم
این آزمایشات که امروزه کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرند برای آن است که بفهمیم چه مدت پس از انزال اسپرم‌ها زنده می‌مانند و یا اینکه آیا اسپرم توانایی نفوذ موثر به درون تخمک را دارد یا خیر.
بیوپسی بیضه
برای این کار با استفاده از سوزن مخصوص نمونه‌ای از بافت بیضه تهیه شده و تحت بررسی قرار می‌گیرد. چنانچه نتایج بیوپسی سلامت اسپرم را تایید کند در آن صورت مشکل ناباروری ناشی از انسداد و یا سایر مشکلات مربوط به انتقال اسپرم است.
راه درمان ناباروری مردان چیست؟
با توجه به علت ناباروری مردان، درمان‌های متفاوتی برای ناباروری آنها وجود دارد که در بخش‌های بعدی آنها را به طور مفصل شرح می‌دهیم.
تغییر سبک زندگی
شما می‌توانید با تغییر سبک زندگی خود باعث افزایش ساخت اسپرم‌های سالم شوید و به طور کلی احتمال باروری خود را افزایش دهید. برخی از روش‌های تغییر سبک زندگی عبارت هستند از:
- کاهش وزن و حفظ آن در محدوده مناسب
- مصرف بیشتر میوه و سبزیجات
- داشتن فعالیت فیزیکی منظم مانند پیاده روی، دوچرخه سواری و یا استفاده از وزنه
- کنترل اضطراب و استرس
- قطع مصرف سیگار و الکل
- امتناع از استفاده از مواد لوبریکانت هنگام آمیزش جنسی
درمان دارویی
درمان اختلالات هورمونی با دارو می‌تواند سطوح بالا و یا پایین هورمون‌های لازم جهت باروری را تغییر دهد و همچنین اسپرم‌های با کیفیت مناسبی را برای افزایش شانس باروری تولید کند. در ضمن ممکن است شما نیاز داشته باشید تا برخی از داروهای خود را قطع و یا با داروی دیگری جایگزین کنید، دارو هایی مثل:
- دارو های ضد افسردگی 3 حلقه ای مانند ایمیپرامین
- داروهای بلوک کننده کانال کلسیم مانند آملودیپین و دیلتیازم
- دارو های ضد اندروژنی مانند بیکالوتامید و انزالوتامید
جراحی
در برخی از موارد نیاز است تا از درمان‌های جراحی کمک گرفت مانند:
- جراحی بازگشتی وازکتومی: جراحی وازکتومی جهت پیش گیری از بارداری انجام میشود. که در این روش از ورود اسپرم به داخل مایع منی جلوگیری میشود به وسیله جراحی بازگشتی می‌توان مجدد مجرای وازدفران را متصل کرد تا دوباره امکان باروری به وجود آید.
- وازواپیدیدیموستومی: این جراحی موجب باز شدن انسداد موجود در اپیدیدیم(ساختار لوله ای شکلی که به بیضه‌ها چسبیده و محل بلوغ یا ذخیره اسپرم‌ها است) شده که این انسداد از ورود اسپرم‌ها به درون مایع منی جلوگیری می‌کند.
- واریکوسلکتومی: واریکوسل زمانی به وجود می‌آید که خون، درون سیاهرگ‌های موجود در کیسه بیضه جمع شده و سیاهرگ‌های آن متسع می‌شوند. به دلیل تجمع خون دمای بیضه بالاتر از حد طبیعی رفته و باعث ناباروری میشود که به وسیله جراحی می‌توان سیاهرگ‌های متسع شده را خارج کرد و دوباره شانس باروری را افزایش داد.
روش‌های کمک باروری کدامند؟
هنگامی که حتی پس از رفع علل زمینه باز هم بارداری اتفاق نیفتد و یا عللی وجود داشته باشند که قابل رفع نباشد می‌توان از روش های کمک باروری یا (ART)استفاده کرد که شامل موارد زیر هستند :
- (ICS) روشی است که درآن اسپرم به طور مستقیم به درون سلول تخمک تزریق شده و باعث باروری آن میشود.
- در IVF پزشک ابتدا به خانم داروهایی می‌دهد که موجب بلوغ تعداد زیادی تخمک در تخمدان‌های او میشود سپس تخمک‌های آماده را جمع آوری کرده، و مشابه آنچه که در بدن اتفاق می‌افتد، در معرض اسپرم‌ها قرار می‌دهد. پس از آنکه تخمک توسط اسپرم بارور شد، تخمک بارور شده یا همان جنین به داخل رحم مادر انتقال می‌یابد تا ادامه مراحل رشد خود را آنجا سپری کند.
- در روش IUI اسپرم‌ها ابتدا طی فرایند‌هایی آماده لقاح شده سپس در زمان تخمک گذاری به طور مستقیم به درون رحم خانم تزریق می‌شوند.
برای درمان ناباروری مردان به کجا می‌توان مراجعه کرد؟
چنانچه بخواهید برای درمان ناباروری اقدام کنید باید به مراکزی مراجعه کنید که همزمان با تجربه و تخصص کافی در زمینه ناباروری مردان و زنان از امکانات لازم جهت بررسی علل ناباروری برخوردار بوده و پس از آن بتوانند آن را رفع کند.
همچنین چنانچه نیاز باشد تا از روش های کمک باروری مثل IVF و IUI استفاده کند باید تخصص و تبحر لازم آن را داشته باشد. مرکز ناباروری رستاک با دارا بودن امکانات لازم جهت تشخیص و درمان ناباروری و همچنین کادر پزشکی باتجربه می‌تواند در این زمینه به شما کمک کند.
آیا ممکن است ناباروری مردان به صورت خودبخود برطرف شود؟
خیر، به طور کلی در بیشتر موارد ناباروری مردان نیاز به درمان دارد.
جمع بندی
امروزه تعداد قابل توجهی از زوج های جوان از مشکل ناباروری رنج می‌برند که بخشی از آن مربوط به ناباروری مرداناست. ناباروری مردان ممکن است علل مختلفی از اختلال در ساختارهای تولید کننده اسپرم تا مشکلات هورمونی و یا حتی بیماری‌های ژنتیکی داشته باشد.
علاوه بر علت اصلی ممکن است عوامل دیگری مثل فاکتور های محیطی و سبک زندگی فرد نیز روی آن تاثیرگذار باشد. پس از آنکه علت‌های مختلف توسط آزمایشات و تصویربرداری‌های گوناگون تشخیص داده شد می‌توان بسیاری از این اختلالات را درمان کرد.
چنانچه نتوان علت ناباروری را مشخص کرد و یا علت مشخص شده قابل درمان نباشد می‌توان از روش‌های کمک باروری نظیر IVF و IUI بهره گرفت.
