عدم تخمک گذاری اصطلاحی است که امکان دارد برای بسیاری از زوجین ناآشنا باشد. این شرایط البته وضعیتی است که تعداد قابل توجهی از زنان در مقطع مشخصی از زندگی خود تحت تاثیر آن قرار می‌گیرند. تصور کنید تصمیم دارید بچه‌دار شوید و به طور مداوم تلاش می‌کنید اما متوجه می‌شوید که بدن شما آنطور که باید، تخمک آزاد نمی‌کند. این واقعیت ناامیدکننده می‌تواند به آشفتگی عاطفی و سردرگمی منجر شود.
در حال حاضر که روشهای درمان ناباروری توسعه پیدا کرده و شرایط برای باروری زوجین نابارور نیز بهبود یافته است، درک مشکل عدم تخمک‌گذاری امری ضروری محسوب می‌شود. در صورتی که چرخه قاعدگی نامنظمی دارد و یا اینکه تلاش شما برای بارداری نتیجه نمی‌دهد، بهتر است از یک متخصص کمک و راهنمایی بگیرید تا شرایط تخمک‌گذاری شما را تحت بررسی دقیق قرار دهند. در این راهنما به طور مفصل در مورد عارضه عدم تخمک‌گذاری، دلایل بروز و روشهای درمانی آن توضیح می‌دهیم.
تخمک گذاری چگونه انجام می‌شود؟
تخمک‌گذاری فرآیندی پیچیده است که شامل یک سری تغییرات هورمونی و رویدادهای فیزیولوژیکی در بدن زنان خواهد بود. چرخه قاعدگی به طور معمول حدود 28 روز طول می‌کشد اما می‌تواند بین 21 تا 35 روز نیز متغیر باشد که به 3 مرحله زیر تقسیم‌بندی می‌شود:
- فاز فولیکولی
- تخمک‌گذاری
- فاز لوتئال
در بخش اول چرخه با ترشح هورمون آزادکننده گنادوتروپین هیپوتالاموس آغاز می‌شود که غده هیپوفیز را برای تولید هورمون محرک فولیکول تحریک می‌کند. در ادامه تخمک‌گذاری به طور تقریبی 24 تا 36 ساعت پس از افزایش هورمون لوتئینه‌کننده اتفاق می‌افتد.
این روند زمانی رخ می‌دهد که فولیکول غالب یک تخمک بالغ را در لوله فالوپ آزاد کند. توجه داشته باشید تخمک در ساختار مشخصی محصور شده است که به محافظت از آن در حین حرکت به داخل لوله فالوپ نیز کمک می‌کند.
عدم تخمک گذاری چه شرایطی است؟
عدم تخمک گذاری زمانی اتفاق می‌افتد که تخمدان‌ها در طول چرخه قاعدگی تخمک آزاد نکنند. این مسئله می‌تواند به بروز پریودهای نامنظم یا قطع شدن دوره پریود منجر شود و یکی از علل شایع ناباروری زنان نیز همین عارضه است.
در نظر داشته باشید این عارضه ممکن است گاهی اوقات برای برخی از بانوان رخ دهد اما عدم تخمک گذاری دائم می‌تواند نشان‌دهنده مسئله مهم‌تری باشد که به مراقبت‌های درمانی نیاز خواهد داشت.
پریود شدن بدون تخمک‌گذاری رخ می‌دهد؟
در پاسخ به این پرسش باید گفت بله. این احتمال وجود دارد که شما بدون تخمک‌گذاری پریود شوید. در واقع شما بدون تخمک‌سازی دچار خونریزی خواهید شد. در برخی از چرخه‌های قاعدگی بدن ممکن است استروژن کافی برای ساخت پوشش رحم تولید کند اما پروژسترون کافی برای شروع تخمک‌گذاری را در دسترس نداشته باشد.
هنگامی که سطح استروژن کاهش می‌یابد، پوشش داخلی رحم می‌ریزد و در نتیجه شما پریود می‌شوید حتی اگر تخمکی آزاد نشود. زنانی که سیکل‌های نامنظم دارند مانند کسانی که مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک یا سایر اختلالات هورمونی هستند، ممکن است خونریزی قاعدگی را بدون تخمک گذاری تجربه کنند.
استرس زیاد، تغییرات قابل توجه وزن، ورزش بیش از حد یا مصرف برخی از داروها نیز می‌توانند تعادل هورمونی بدن بانوان را مختل کنند و در نهایت به پریود بدون تخمک‌گذاری منجر خواهند شد. در دوران نوجوانی زمانی که چرخه‌ها اغلب نامنظم هستند و قبل از یائسگی زنان ممکن است بدون تخمک‌گذاری پریود شوند که این عارضه نیز بیشتر به دلیل نوسانات سطح هورمون آنها خواهد بود.
چه کسانی با عدم تخمک گذاری روبرو هستند؟
گروه خاصی از زنان به دلیل عوامل مختلف فیزیولوژیکی، هورمونی یا شیوه زندگی خود ممکن است عدم تخمک گذاری را تجربه کنند. در قسمت‌های قبلی نیز گفتیم زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک نمی‌توانند تخمک گذاری را به درستی تجربه کنند.
این بیماری یک اختلال هورمونی است که بسیاری از زنان در سنین باروری را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اغلب به دلیل عدم تعادل هورمونی منجر به بروز چرخه‌های قاعدگی نامنظم و عدم تخمک‌گذاری می‌شود. برخی دیگر زنانی که مستعد این عارضه هستند را در بخش‌های بعدی معرفی می‌کنیم.
زنانی که در دوره پیش از یائسگی یا در دوره یائسگی به سر می‌برند
با نزدیک شدن به دوره یائسگی که به طور معمول 45 تا 55 سالگی است، تخمک گذاری نامنظم رخ می‌دهد. حتی این امکان وجود دارد که فرآیند تخمک گذاری به طور کامل متوقف شود. این اتفاق مربوط به پریودهای غایب است.
زنان مبتلا به آمنوره هیپوتالاموس
این شرایط اغلب به دلیل ورزش زیاد، وزن کم بدن یا استرس ایجاد می‌شود که با اختلالات هورمونی همراه خواهد بود و از بروز تخمک گذاری نیز جلوگیری می‌کند.
زنان مبتلا به اختلالات تیروئید
شرایطی همانند کم‌کاری تیروئید یا پرکاری آن می‌تواند تعادل هورمونی لازم برای تخمک گذاری را مختل کند و در نهایت به چرخه‌های نامنظم یا غایب منجر خواهد شد.
زنان دارای شرایط سلامت نامناسب
برخی از بیماری‌های مزمن مثل دیابت یا بیماری‌های خودایمنی بر تنظیم هورمون‌های بدن تاثیر دارند و این امکان وجود دارد که به عدم تخمک گذاری منجر شوند.
علل شایع بروز عارضه عدم تخمک گذاری
درک علل مختلف عدم تخمک‌گذاری برای پیدا کردن روش درمان آن بسیار موثر و ضروری است. برخی از دلایل اصلی این عارضه را به طور خلاصه شرح می‌دهیم:
- عدم تعادل هورمونی: هورمون‌های نقش اساسی در تنظیم چرخه قاعدگی دارند. عدم تعادل در هورمون‌ها، به ویژه استروژن و پروژسترون می‌تواند تخمک‌گذاری را مختل کند. شرایطی همانند سندرم تخمدان پلی کیستیک اغلب با عدم تعادل هورمونی مرتبط است و منجر به عدم آزادسازی تخمک می‌شود.
- استرس: استرس روانی و عاطفی می‌تواند به طور قابل توجهی بر هیپوتالاموس، بخشی از مغز که مسئول تنظیم هورمون‌ها است تاثیر بگذارد. سطوح بالای استرس به چرخه‌های نامنظم و عدم آزاد سازی تخمک منجر می‌شود و پیدا کردن تکنیک‌های موثر مدیریت استرس نیز بسیاری ضروری است.
- نوسانات وزن: چاقی و لاغری می‌توانند تعادل هورمونی را مختل کنند. چربی اضافی بدن می‌تواند منجر به افزایش سطح استروژن شود، در حالی که چربی کم بدن می‌تواند بر تولید هورمون‌های ضروری تاثیر بگذارد. هر دو عامل ذکر شده به عدم آزادسازی متناسب تخمک منجر خواهند شد.
- شرایط سلامتی: برخی از بیماری‌های مزمن همانند دیابت، اختلالات تیروئیدی و بیماری‌های خودایمنی می‌توانند در تعادل هورمونی بدن اختلال ایجاد کنند و در نهایت به عدم تخمک‌گذاری منجر شوند. مدیرین این شرایط زمینه‌ای برای بازگرداندن روند تخمک‌سازی منظم بدن ضروری خواهد بود.
- داروهای مصرفی: برخی از داروها، به ویژه آنهایی که بر سطح هورمون تاثیر می‌گذارند می‌توانند به عدم تخمک‌گذاری نیز منجر شوند. به عنوان مثال، قرص ضد بارداری و داروهای ضروری برای سلامت بدن ممکن است بر چرخه قاعدگی اختلال ایجاد کنند.
- سن: با افزایش سن زنان به ویژه در اواخر دهه 30 تا اوایل دهه 40 درصد تخمک‌گذاری ممکن است کاهش چشمگیری داشته باشد. این کاهش طبیعی می‌تواند شرایطی ایجاد کند که تخمک‌سازی با اختلال روبرو شود.
علائم عدم تخمک گذاری در بانوان
شناخت علائم این عارضه به درمان به موقع آن کمک می‌کند. سیکل‌های قاعدگی نامنظم یکی از بارزترین علائم عدم تخمک‌سازی است. پریودهای نامنظم ممکن است باعث شود تا بانوان چرخه‌های قاعدگی طولانی‌تر یا کوتاه‌تر از حد معمول را تجربه کنند.
از دیگر علائم این معضل می‌توان به جریان قاعدگی سبک یا سنگین نیز اشاره کرد. در واقع بانوانی که تخمک‌گذاری ثابت و سالمی ندارند ممکن است با تغییر در الگوهای خونریزی روبرو شوند. برخی از زنان ممکن است قاعدگی‌های سبک‌تری را تجربه کنند، در حالی که برخی دیگر ممکن است جریان شدید خونریزی داشته باشند.
اگر برای باردار شدن تلاش می‌کنید و بیش از یک سال یا 6 ماهی است که برای بارداری تلاش می‌کند اما ناموفق بوده‌اید، می‌توان به روند تخمک‌گذاری شما شک داشت. این عارضه در زنان بالای 35 سال بیشتر دیده می‌شود. علاوه بر تمام علائمی که ذکر شد با ردیابی دمای پایه بدن نیز می‌توان به بروز این عارضه پی برد.
عدم تغییر دما که به طور معمول با تخمک‌گذاری همراه خواهد بود نشان‌دهنده عدم بروز این روند است. در نهایت اینکه علائم مرتبط با عدم تعادل هورمونی همانند آکنه، رشد بیش از حد مو یا نوسانات خلقی نیز در بانوانی رخ می‌دهد که تخمک‌گذاری مناسبی ندارند.
از کجا بفهمیم که تخمک‌گذاری به درستی انجام می‌شود؟
اگر مشکوک هستید که روند تخمک‌گذاری شما به درستی انجام نمی‌شود، باید به سراغ یک متخصص در این حوزه بروید و با کسب اطلاعات کافی در این مورد با او مشورت کنید. پزشک منتخب در مورد چرخه قاعدگی، علائم و سابقه سلامت کلی بدن شما سوالاتی می‌پرسد.
با این کار به طور بالقوه می‌تواند علل بروز این عارضه را شناسایی کند. معاینه فیزیکی نیز از دیگر روشهای تشخیص روند تخمک‌گذاری در بانوان است. همچنین با انجام آزمایش خون متخصص می‌تواند سطوح هورمون بانوان همانند پروژسترون، استروژن و هورمون‌های تیروئید را اندازه‌گیری کند و در نهایت هرگونه عدم تعادل قابل شناسایی خواهد بود.
با استفاده از روش سونوگرافی نیز می‌توان وضعیت تخمدان‌ها را بررسی کرد و هر نوع ناهنجاری را همانند کیست در آنها تشخیص داد. در نهایت اینکه با ثبت سیکل قاعدگی، بررسی دمای پایه بدن و تست‌های مربوط به تخمک‌گذاری می‌توان اطلاعات بیشتری را در مورد وضعیت باروری خود کشف کرد.
روشهای درمان عدم تخمک گذاری
پس از تشخیص و شناسایی این عارضه، نوبت به درمان آن می‌رسد. با توجه به علت بروز این مشکل در بانوان راه‌های درمانی متفاوتی در دسترس قرار دارند که در بخش‌های بعدی هر یک از این راه‌ها را به طور مفصل شرح می‌دهیم.
تغییر سبک زندگی
برای بسیاری از زنان، اصلاح شیوه زندگی می‌تواند به طور قابل توجهی بر تخمک‌گذاری تاثیر بگذارد. برای مثال داشتن یک رژیم غذایی متعادل و غنی از غذاهای کامل می‌تواند به تنظیم هورمون‌ها کمک کند. فعالیت بدنی منظم نیز به حفظ وزن مناسب و کاهش استرس کمک می‌کند.
تکنیک‌هایی همانند یوگا، مدیتیشین و مشاوره نیز به کاهش سطح استرس کمک می‌کنند. با این روش‌ها شما می‌توانید مشکل مربوط به تخمک‌گذاری خود را رفع کنید اما اگر در ایجاد تخمک بالغ همچنان مشکل داشته باشید باید از روش IVF برای بارداری موفق خود کمک بگیرید.
مصرف داروهای موثر
با توجه به علت مشکل تخمک گذاری متخصص داروهای مختلفی را به منظور تحریک این فرآیند تجویز می‌کند. استفاده از داروی کلومیفن سیترات اغلب اولین روش درمانی برای بهبود روند تخمک‌گذاری است؛ زیرا این دارو با تحریک ترشح هورمون‌های لازم به بروز تخمک‌سازی کمک می‌کند.
گنادوتروپین نیز از دیگر هورمون‌های تزریقی است که به طور مستقیم تخمدان‌ها را تحریک می‌کند و ممکنن است برای زنانی که به کلومیفن پاسخ نمی‌دهند، روش درمانی مناسبی به حساب آید. علاوه بر این داروها، متفورمین نیز برای زنان مبتلا به PCOS انتخاب ایده‌آلی است؛ زیرا حساسیت آنها به انسولین را درمان می‌کند و تخمک‌سازی را بهبود می‌بخشد.
درمان‌های هورمونی
اگر عدم تعادل هورمونی ریشه اصلی عدم تخمک‌سازی به حساب آید، هورمون درمانی می‌تواند انتخاب مناسبی باشد. از این رو برخی از بانوان با مصرف قرص‌های ضد بارداری می‌توانند چرخه قاعدگی خود را تنظیم کنند و حتی به تعادل هورمون‌هایشان کمک خواهند کرد.
مکمل پروژسترون نیز می‌تواند به بازیابی چرخه‌های قاعدگی طبیعی کمک کند. بنابراین براساس توصیه‌های متخصص منتخب خود می‌توانید یکی از روشهای درمانی هورمونی را انتخاب کنید تا بتوانید بارداری موفقی داشته باشید اما کسانی که همچنان دچار این عارضه بهتر است از روش IUI برای بارداری استفاده کنند.
جراحی
در صورتی که این عارضه به دلیل مسائل ساختاری همانند کیست یا فیبروم رخ می‌دهد، ممکن است جراحی توصیه شود. البته این روش درمانی تنها زمانی قابل اجرا است که سایر روشهای درمانی موثر واقع نشده باشند.
استفاده از روشهای کمک باروری
اگر هدف ایجاد لقاح باشد و هیچ یک از درمان‌های ذکر شده موثر واقع نشوند، بیمار باید از روشهای کمک باروری همانند لقاح آزمایشگاهی کمک بگیرد. ناگفته نماند این روش‌ها نیز همیشه موفقیت‌آمیز نیستند اما به تخصص افراد مجری و شرایط مادران بستگی دارد.
سخن آخر
بدون تخمک‌گذاری زنان نمی‌توانند مادر شدن را تجربه کنند. بنابراین درک علل، علائم و گزینه‌های درمانی این عارضه تا حد زیادی بر کنترل سلامت باروری مادران موثر است. در صورتی که به مشکل عدم تخمک‌گذاری مشکوک هستید، تردید نکنید و بلافاصله با یک متخصص حاضر در این حوزه ملاقاتی داشته باشید.
مرکز باروری رستاک یکی از همین کلینیک‌های متخصص در حوزه کمک به ناباروری مردان و زنان است که بهترین و کامل‌ترین خدمات را در اختیار زوجین قرار می‌دهد. تیم حرفه‌ای این کلینیک و تجهیزات پیشرفته آن در توسعه روشهای درمانی عدم تخمک‌سازی نیز موفق بوده و هستند.
