هنگامی که در مورد ذخیره تخمدان نرمال صحبت می‌کنیم، منظور تعداد تخمک‌های باقی مانده در بدن است که به طور بالقوه می‌توانند برای یک بارداری موفق مورد استفاده قرار گیرند. شما با داشتن یک تا 2 میلیون تخمک بالقوه در فولیکول‌های تخمدان به دنیا آمده‌اید. زمانی که بانوان به سن بلوغ می‌رسند، ذخیره‌ای بین 300000 تا 500000 دارند. انتظار می‌رود که هر خانم بین 400 تا 500 بار در طول زندگی خود تخمک‌گذاری انجام می‌دهد. اگر چه هر بار تنها یک تخمک تولید می‌شود اما به هر حال تخمک‌گذاری بدون نقص قابل انجام خواهد بود. در هر تخمک‌گذاری بیش از 1000 فولیکول یا تخمک بالقوه از دست می‌رود. با توجه به این روند بهتر است بانوان از ذخیره تخمدان نرمال خود قبل از بارداری باخبر شوند. در این مطلب به موضوع ذخیره تخمدان نرمال اشاره می‌کنیم.
ذخیره تخمدان نرمال چیست؟
ذخیره تخمدان را می‌توان به عنوان تعداد تخمک‌های توانمند در بارداری یک زن تعریف کرد. در مورد مردان تولید اسپرم بین سال‌های بلوغ تا پیری ثابت می‌ماند. البته مطالعات اخیر تایید می‌کند که کمیت و کیفیت اسپرم می‌تواند در طول زمان کاهش یابد.
با وجود تمام این مسائل، مردان به طور کلی در طول زندگی خود همیشه بارور باقی می‌مانند. از سوی دیگر زنان با تعداد محدودی تخمک به دنیا می‌آیند و از دست دادن تخمک یک فرآیند تصاعدی و غیرقابل برگشت است که از زمان تولد یک زن شروع می‌شود و تا زمان یائسگی او ادامه می‌یابد.
از این رو می‌توان گفت شاید سن در روند تولید مثل مردان تاثیر کمی داشته باشد اما در زنان عاملی حیاتی به شمار می‌آید. برای اندازه‌گیری ذخیره تخمدان نرمال بانوان آزمایشی تعبیه شده است که تعداد تخمک آنها را در محدوده معمولی در مقایسه با سایر افراد همسن آنها قرار می‌دهد. در بخش‌های بعدی بیشتر در مورد این نوع آزمایش توضیح می‌دهیم.
ذخیره تخمدان نرمال چه تاثیری بر روی باروری دارد؟
کمبود ذخیره تخمدان نرمال به طور حتم دلیلی بر ناباروری زنان نیست. زنان جوان با ذخیره تخمدان ضعیف می‌توانند به طور طبیعی باردار شوند. با این حال این ذخیره تخمدان به تعداد تخمک‌هایی که پس از تحریک تخمدان بازیابی می‌شوند و با مقدار دارویی که باید برای تحریک تخمدان مصرف یا تجویز شود، ارتباط دارد.
بدین ترتیب تعداد تخمک‌هایی که از یک خانم با ذخیره تخمدان ضعیف بازیابی می‌شوند، کمی کمتر از تخمک‌هایی است که از یک زن با ذخیره تخمدان طبیعی یا نرمال بازیابی می‌شوند. این امر حتی در مواردی که برای بیمار دوزهای بالا از گنادوتروپین تجویز می‌شود نیز صادق است.
از آنجایی که تعداد تخمک‌هایی که بازیابی می‌شوند به طور مستقیم با تعداد جنین‌هایی که می‌توانند به رحم منتقل شوند مرتبط است، هر چه تعداد تخمک‌های موجود بیشتر باشد، شانس به دست آوردن یک یا چند جنین باکیفیت بالا نیز بیشتر می‌شود. این روند به نوبه خود شانس بارداری را افزایش می‌دهد.
چطور ذخیره تخمدان نرمال را تشخیص دهیم؟
انواع مختلفی از آزمایش‌ها برای تشخیص و ارزیابی ذخیره تخمدان وجود دارند. برخی از این آزمایش‌ها نسبت به سایرین بیشتر کاربرد دارند و نتیجه آنها دقیق‌تر است. آزمایش ذخیره تخمدان آزمایشی است که متخصص ناباروری برای ارزیابی پتانسیل باروری شما از آن استفاده می‌کند.
این بدان معنا است که نتایج این آزمایش با نتیجه آزمایش افراد همسن شما مقایسه می‌شود. آزمایش ذخیره تخمدان در واقع آزمایش خون و سونوگرافی واژینال برای تخمین تعداد تخمک است. شما با تمام تخمک‌هایی که تا به حال در زندگی خود خواهید داشت به دنیا می‌آیید و در طول زندگی‌تان بیشتر از این تعداد تخمک تولید نخواهید کرد.
به کلیه تخمک‌هایی که در از بدو تولد شما در تخمدان وجود دارند، ذخیره تخمدان گفته می‌شود. متاسفانه ذخایر تخمدان افراد به طور طبیعی با افزایش سن کاهش می‌یابد. نتایج آزمایش تخمدان به پیش‌بینی میزان پاسخ شما به روش‌های درمانی همانند IUI،IVF و غیره کمک می‌کند.
آزمایش تعداد فولیکول‌های آنترال
بهترین گزینه برای آزمایش ذخیره تخمدان، استفاده از روش سونوگرافی واژینال است که بین روزهای 2 تا 5 سیکل قاعدگی انجام می‌شود. البته این روند یا آزمایش را می‌توان در هر روز از چرخه نیز انجام داد اما بهترین زمان آن روز دوم تا 5 قاعدگی است. فولیکول‌های هر 2 تخمدان با طول بین 2 تا 10 میلی‌متر شمارش می‌شوند:
- ذخیره تخمدان نرمال یا طبیعی: بین 10 تا 20 فولیکول
- ذخیره تخمدان ضعیف: کمتر از 10 فولیکول در هر 2 تخمدان
- ذخیره تخمدان افراطی: بیش از 20 فولیکول
با پیشرفت علم و تکنولوژی، متخصصان برای شمارش فولیکول حاضر در تخمدان بانوان از فناوری اسکن سونوگرافی سه بعدی استفاده می‌کنند. فولیکول‌های شما جایی است که تخمک‌های شما رشد می‌کنند. پزشک به طور معمول فولیکول‌های شما را در 4 روز اول چرخه قاعدگی می‌شمارد.
آزمایش هورمون آنتی مولر (AMH)
سطح هورمون با استفاده از نمونه خون گرفته شده در هر روز از چرخه قاعدگی ارزیابی می‌شود. بهترین زمان برای انجام این آزمایش زمانی است که بیمار از روش‌های ضد بارداری خوراکی استفاده نمی‌کند. AMH هورمونی است که توسط فولیکول‌های تخمدان شما تولید می‌شود.
فولیکول‌های شما حاوی تخمک‌های شما هستند. بدین ترتیب هرچه سطح AMH بالاتر رود، تخمک بیشتری تولید می‌شود. ناگفته نماند سطح AMH با افزایش سن کاهش می‌یابد؛ زیرا تعداد تخمک‌های شما نیز با افزایش سن کاهش می‌یابد. سطح AMH کمتر از یک نانوگرم در میلی‌لیتر ممکن است به معنای ذخیره تخمدان ضعیف شما باشد اما توانایی شما برای بارداری را به طور حتم پیش‌بینی نمی‌کند.
آزمایش سرم FSH
اهمیت ازمایش ذخیره تخمدان
این آزمایش نیز باید بین روزهای دوم تا 5 سیکل قاعدگی انجام شود. در صورتی که سطح FSH از 10 ml بیشتر باشد متخصص تشخیص می‌دهد که ذخیره تخمدان خانم مورد نظر ضعیف است. FSH هورمونی است که رشد تخمک در تخمدان شما را کنترل می‌کند.
غده هیپوفیز بانوان FSH را آزاد می‌کند تا فولیکول در تخمدان فرد رشد کند. فولیکول یک کیسه کوچک پر از مایع است که حوای تخمک‌های شما خواهد بود. این فولیکول‌های استروژن آزاد می‌کنند تا به غده هیپوفیز دستور دهند که FSH کمتر یا بیشتری تولید کند.
سایر آزمایش‌ها
علاوه بر تست‌های مهمی که در بالا ذکر شد، متخصصان از طریق تست‌های دیگر نیز می‌توانند ذخیره تخمدان شما را مورد بررسی قرار دهند. این آزمایش‌های متفرقه شامل آزمایش‌های زیر می‌شوند که البته برخی از آنها از نظر بالینی استانداردهای کامل را کسب نکرده‌اند:
- آزمایش کلومیفن سیترات
- آزمایش گنادوتروپین
- آزمایش آنالوگ GnRH
آیا انجام آزمایش ذخیره تخمدان خطراتی به همراه دارد؟
پاسخ به پرسش بالا منفی است. هیچ خطری در روند انجام آزمایش ذخیره تخمدان وجود ندارد. این فرآیند یک آزمایش بی‌خطر است که طی آن متخصص از ورید بازوی شما خون می‌گیرد یا اینکه سونوگرافی واژینال انجام می‌دهد.
انجام آزمایش ذخیره تخمدان با محدودیت روبرو است؟
آزمایش مربوط به ذخیره تخمدان شرایط کلی شما برای باروری را نشان می‌دهد اما همه جزئیات را شامل نمی‌شود. با اینکه طی ازمایش ذخیره تخمدان، متخصص می‌تواند تعداد تخمک‌های شما را برآورد کند اما این آزمایش اطلاعاتی در مورد سلامت این تخمک‌ها در اختیار متخصص قرار نمی‌دهد.
در واقع با این آزمایش نمی‌توان فهمید که تخمک‌های موجود تا چه حد سالم هستند. برای مثال ممکن است شما دارای ذخایر تخمدان طبیعی و نرمال باشد اما تخمک‌هایی بی‌کیفیت در بدن شما حاضر باشند، در چنین شرایطی نه تنها شانس بارداری شما کم می‌شود بلکه استفاده از برخی روش‌های کمک باروری نیز پاسخگو نخواهد بود.
در قسمت‌های مختلف این راهنما توضیح دادیم که کیفیت تخمک افراد بعد از 35 سالگی کاهش می‌یابد. در ضمن عوامل دیگری نیز بر روی باروری موثر هستند که به تعداد یا کیفیت تخمک‌ها ارتباط ندارند. این دلایل به طور حتم طی روند آزمایش ذخیره تخمدان قابل تشخیص نخواهند بود.
نتیجه آزمایش ذخیره تخمدان چه زمانی مشخص می‌شود؟
به طور معمول متخصصان حرفه‌ای حاضر در حوزه ناباروری طی یک هفته جواب نهایی آزمایش را در اختیار شما قرار می‌دهند. این متخصصان با توجه به نتیجه آزمایش شما و بعد از معاینه کلی بدنتان بهترین برنامه بارداری را برایتان در نظر می‌گیرند تا باکیفیت‌ترین دوران بارداری را تجربه کنید.
آیا سن بر روی ذخیره تخمدان تاثیرگذار است؟
ذخیره تخمدان به طور کامل به سن زن بستگی دارد. زنان فقط بین هفته 12 تا ماه پنجم بارداری تخمک تولید می‌کنند. آنها همچنین با تعداد محدودی تخمک در طول زندگی خود متولد می‌شوند. تنها حدود 400 عدد از این تخمک‌ها از دوران بلوغ به بعد قابل تخمک‌گذاری هستند.
در واقع برای هر سیکل قاعدگی تنها یک تخمک در نظر گرفته شده است. مابقی تخمک‌ها با شرایط متفاوتی همراه هستند و مورد تخمک‌گذاری قرار نمی‌گیرند. زنان به طور معمول بین 18 تا 30 سالگی بیشترین باروری را دارند. این زمانی است که تخمک‌های با بهترین روند تخمک‌گذاری روبرو هستند. هنگامی که یک زن به دوران یائسگی خود می‌رسد تنها چند 10 تخمک در بدن او باقی می‌ماند.
چه عواملی بر میزان ذخیره تخمدان موثر هستند؟
علاوه بر سن عوامل متعددی وجود دارند که می‌تواند سطح ذخیره تخمدان را کاهش دهند. به عبارت دیگر فاکتورهای زیادی بر ذخیره تخمدان زنان موثر هستند که سن بزرگ‌ترین عامل آنها است. زنان با تمام تخمک‌های مورد نیاز خود به دنیا می‌آیند.
برخی از افراد با تخمک‌های بیشتری نسبت به دیگران به دنیا می‌آیند. زمانی که دختران در دوره نوجوانی خود دوران قاعدگی را آغاز می‌کنند میلیون تخمک از دست می‌دهند. در طول یک چرخه قاعدگی معمولی، چندین تخمک رشد می‌کنند تا تخمک غالب و بالغی در روند تخمک‌گذاری آزاد شود.
بنابراین حتی اگر بدن شما هر ماه یک تخمک آزاد کند، سالیانه هزاران تخمک از دست می‌دهید. عامل دیگری که متخصصان ناباروی برای برآورد میزان ذخیره تخمدان آن را مورد بررسی قرار می‌دهند، کیفیت تخمک شما است. در ادامه سایر عواملی که بر روی ذخیره تخمدان موثر هستند را به طور خلاصه نام می‌بریم:
- روش‌های درمانی بیماری سرطان همانند رادیوتراپی و شیمی درمانی
- اختلالات ژنتیکی همانند ناهنجاری یا پیش جهش
- وجود سابقه یائسگی زودرس در بین افراد و اعضای خانواده
- وجود بیماری‌های زنان و زایمان همانند اندومتریوز
- بیماری‌های خود ایمنی
- سیگار کشیدن
- قرار گرفتن در معرض آلاینده‌ها یا اختلالات غدد درون ریز
ذخیره تخمدان ضعیف چیست و چگونه می‌توان آن را درمان کرد؟
اگر بیمار تعداد کمی فولیکول آنترال طبیعی داشته باشد یا سطح AMH او ضعیف به نظر رسد، ذخیره تخمدان ضعیفی خواهد داشت. علاوه بر این اگر بیمار بیش از 40 سال سن داشته باشد روند باروری برای او سخت می‌شود. این مورد حتی به هنگام استفاده از روش‌ها و تکنیک‌های کمک باروری همانند IUI نیز صدق می‌کند.
به خاطر داشته باشید که در بیشتر موارد هیچ علامت خاصی نشان‌دهنده ذخیره ضعیف تخمدان وجود ندارد. با این حال یکی از شایع‌ترین علائم این معضل، دوره‌های قاعدگی خیلی کوتاه است. بنابراین اگر با ذخیره ضعیف تخمدان روبرو هستید، باید به نکات زیر توجه کنید:
- از تاخیر در بارداری خودداری کنید حتی زمانی که دارای ذخیره تخمدان طبیعی یا افراطی هستید شانس مادر شدن شما پس از 35 سالگی به شدت کاهش می‌یابد.
- در صورتی که قصد دارید به هر دلیلی مادر شدن یا بارداری خود را به تعویق بیندازید، به منظور حفظ کیفیت تخمک‌ها باید از روش‌های تحریک تخمدان استفاده کنید. توصیه می‌کنیم انجماد تخمک را انجام دهید. متاسفانه با بالا رفتن سن هیچ تضمینی برای باردار شدن در آینده وجود ندارد.
- اگر ذخیره تخمدان ضعیفی دارید، توصیه می‌کنیم به سراغ متخصصان حرفه‌ای حاضر در این حوزه بروید.
جمع‌بندی
ذخیره تخمدان یکی از اصلی‌ترین مسائل به هنگام بررسی توانایی بارداری زنان است که نمی‌توان از اهمیت آن چشم‌پوشی کرد. متخصصان نیز برای برآورد و اندازه‌گیری این ذخیره تخمدان از روش‌های مختلفی استفاده می‌کنند که در این راهنما به طور مفصل در مورد ذخیره تخمدان نرمال و سایر موارد مهم و موثر توضیح دادیم.
اگر شما نیز قصد دارید آزمایش ذخیره تخمدان انجام دهید، توصیه می‌کنیم یک کلینیک متخصص در این حوزه بیابید که کلینیک ناباروری رستاک یکی از بهترین کلینیک‌های حاضر در این حوزه است. شما می‌توانید با خیالی آسوده آزمایش خود را در این مطب انجام دهید و از صحت نتیجه آزمایش نیز مطمئن باشید؛ زیرا رستاک به تجهیزات پیشرفته‌ای مجهز است.
